San Diego’da yapılan Dünya Tenis Şampiyonası’nda milli takım oyuncusu Muzaffer Çırak’ın kortta birden fenalaşması ile kortta yapılan ilk yardım sonrası uygulanan yoğun bakım ile hayata dönmesi sporun gerekli tedbirler alınmazsa çok tehlikeli olabileceğini gösterdi. Yabancı bir ülkede olmanın şanssızlığına rağmen, gelişmiş bir ülkede olmanın avantajları ağır basınca hayata dönen arkadaşımıza geçmiş olsun derken biz bu konuda neredeyiz ,neler yapabiliriz diye düşünmeliyiz.

Her sporda, genç yaşlı gözetmeksizin kalp krizi geçirme riski vardır. Bu risk var diye de kimse spor yapmaktan vazgeçmeyecek tabi  ancak bazı önlemler alınmalıdır. Ani ölümler sporcu ve gençlerde  nadir görülse de oldukça dramatik bir olaydır. Otuz yaşın altında ani ölüm yüz binde 2-7 kişide görülür bunların % 8i egzersizle ilgilidir. Otuz yaşın üzerinde görülen ani ölüm yüz binde 50-60 dır. Bu ölümlerin % 2-3ü egzersiz sırasında meydana gelir. Bu ölümlerin en sık görüleni kalbi besleyen koroner damarlardaki hastalıklar nedeniyledir. Bu nedenle spora başlamadan önce ailevi faktörler, kilo, yaş, sigara, alkol tüketimi, bedeni yorgunluk dikkate alınarak gerekli tetkikler yapılmalı, mutlaka senede bir kez doktor kontrolüne girilmelidir.

Ancak hangi spor olursa olsun eğer iyi hazırlanmadan, yeterli ısınma yapılmadan kalbe   aniden yük bindiren, eforu çok kısa bir sürede en yüksek düzeye çıkaran riskli durumlar ani ölüme davetiye çıkarmaktadır. Dolayısıyla bu minimum sürede maksimum  kasılmalar, kalbimizin oksijen ihtiyacını da süratle arttırmakta, kalbe bu ihtiyacı sunan koroner damarlarda  yetersizlikler varsa veya ani başlayan taşikardilerin provake ettiği  koroner arter içi emboliler maalesef miyokard enfarktüsü  ile sonlanmaktadır.

Sporla yoğun olarak uğraşanlarda doğumsal koroner arter anamolileri de ölüm nedeni olarak üst sıralarda yer almaktadır. 35 yaşın altında ise önde gelen ölüm nedeni hipertrofik kardiyomiyopi denen kalp kasındaki simetrik olmayan kalınlaşma ile oluşan rahatsızlıklardır. Sağ kalbi tutan ve ilk belirtisi hayatı sonlandıran bir ritm bozukluğu olan sağ kalp dizplazisi, yine sessiz kalmış kalp kapak hastalıkları, kimi zaman gribe benzer belirti  veren kalp kası iltihapları miyokarditler ve kardiyomiyopiler sağlıklı olduğu düşünülen bireylere sporda kötü süprizler yaşatabilir.

Fakat kalbin de bir kas olduğunu düşünürsek spor yapmanın kalbi güçlendireceğini söylemek yanlış olmaz. Spor yapmayanlarda nabız  70-80 iken, sporcu da 50 civarında olduğu biliniyor. Yani bir dakikada 50 defa çalışıp aynı miktarda iş yapıyor. Spor yapmayanın daha fazla yorulduğu söylenebilir, kalp açısından. Kalp krizini tetikleyen faktörlerin yüksek kolesterol, yüksek tansiyon, obezite, diabet ve stres olduğu biliniyor. Düzenli egzersiz bu faktörleri kontrol altına alabiliyor ve iyi (HDL) kolesterolü yükseltiyor. Bunlar kontrol edilebilenler ve sporun faydası çok. Kontrol edilemeyen ise yaş ve ailedeki kalp krizi vakaları.

Birçok kaynağa göre ailede 65 yaş öncesi kalp krizi vakası varsa ve orta yaş ile üstünde bir dönemdeyseniz, düzenli spor yapma alışkanlığınız yoksa dikkatli olmanız ve doktor kontrolünden geçmeniz gerekiyor.

Sayıları 1000'lere ulaşan katılımların olduğu  turnuvalarda mutlaka ilk yardım kursu almış özellikle ani ölümde derhal müdahale edebilecek  bir ekip bulunmalıdır. Her antrenörün ilk yardım kursu sertifikası olmalı ve 3 yılda bir yenilenmelidir. Her kulüpte  ilk yardım çantası, defibrilatör ve acil durumlarda onu kullanabilecek eğitilmiş personel mutlaka bulunmalıdır. Yurtdışında artık antrenmanlarda bile, bir hemşire yanında defibrilatör cihazı ile bulunmak zorunda.Görünüşte,bu tür bir bekleyiş sporcuları rahatsız edecek bile olsa uygulamada mecbur tutulmaktadır. San Diego’daki kulüpte bulunan hemşire 112 Ambulans hizmeti gelene kadar sporcuyu canlandırma işlemine devam ederek,  defibrilatör ile müdehalede bulunarak hayat kurtarmıştır. Bunun değeri parayla pulla ölçülemez. Ancak biraz pahalı olan defibrilatör cihazı almak  her kulübün bütçesine uymayabilir.  Kırk yılda bir kere oluyor bu tür bir durum, bu kadar masrafı , personeli nasıl bulunduracağız diyenler çıkabilir.O kırk yılda bir olasılığın ,size veya çok yakınınıza rastlayabileceğini düşünüp ,hastaneye yetişene kadar yapılabilecek ve hayat kurtaracak tedbirler alınmadan ne turnuva ne de antrenman yapılmamalıdır.İlgili federasyonlar  kulüplerle  işbirliği içinde bu sistemin kurulmasına destek olmalıdır.

Daha zinde sağlıklı bir vücut için spor yapmaya karar veren kişi mutlaka bazı sağlık kontrollerini yaptırmalı, gerekli önlemleri almalıdır. Spor esnasında ani ölüm riskinin belirlenmesinde klasik bir doktor muayenesi, basit  kan testi, çekilen bir EKG çoğu zaman kalp sağlığının durumunu ortaya çıkaracaktır. EKG de şüpheli bulunan kişilere egzersiz testi ve ileri tetkiklerin yapılması ise karşılaşabileceğiniz pek çok sağlık riskinden koruyacaktır. Yine de her ihtimale karşı her  kulüpte kullanıma hazır bir defibrilatör ve bunu kullanma yetkisi olan ilk yardım görevlisi  bulunması sevdiklerimizin zamansız kaybını önleyecektir.

Sağlıklı spor dolu bir hafta dileğiyle…

Dr. Havva Bilgin Turedi - Mart 2012